Ngày 18/6, một bài báo đăng tải trên Vietnamnet bắt đầu bằng việc chỉ ra “ngày càng nhiều nam nghệ sĩ có xu hướng nữ tính” trong bối cảnh văn hóa thần tượng và nhiều chương trình âm nhạc đang rất thành công tại Việt Nam gần đây.
Bài báo mô tả xu hướng này được thể hiện qua trang phục, lối trang điểm và phong cách biểu diễn “nữ tính”, “điệu đà”. Cụ thể, bài báo viết: “Nhiều nghệ sĩ nam không chỉ mặc váy, crop top hay trang phục có chi tiết nữ tính mà đôi khi làm móng, cài hoa lên tóc, thể hiện những cử chỉ điệu đà…”. Thông qua các dẫn chứng như Pháp Kiều, BB Trần, Đức Phúc, v.v. tác giả gói gọn xu hướng này bằng nhận định “ẻo lả đến rùng mình”.
Sau đó, bài viết đột ngột chuyển hướng sang chỉ trích sự “thờ ơ”, “dễ dãi” của khán giả Việt khi vẫn dung thứ cho các nghệ sĩ vướng scandal đạo đức như Jack hay Hiền Hồ. Để củng cố lập luận, tác giả so sánh sự “dễ dãi” này với văn hóa tẩy chay khắc nghiệt ở Hàn Quốc và các biện pháp “thanh trừng” mạnh tay ở Trung Quốc với hình tượng “đàn ông ẻo lả”.
VẤN ĐỀ NẰM Ở ĐÂU?
Chúng ta phải đặt câu hỏi lớn cho sự liên hệ giữa hai vấn đề này. Tại sao việc nam nghệ sĩ ăn diện cầu kỳ, trang điểm, biểu diễn điệu đà lại là sai trái và đáng bị lên án? Và tại sao việc phục trang “nữ tính” của các nam nghệ sĩ lại liên quan đến suy đồi đạo đức (như ngoại tình)?
Trong bài viết, không có bất kỳ lập luận có căn cứ hay chứng thực khoa học nào được đưa ra.
Nhà Nhiều Cột đã google từ khóa “trang phục chuẩn men”, “đàn ông đích thực”, “đàn ông đích thực mặc gì” để xem liệu hình tượng nam tính “chuẩn mực” được biểu hiện như thế nào. Ngoài những tương tác gắn liền với phụ nữ, biểu hiện đau đầu và buồn rầu, thân hình cơ bắp hoặc đang trong tư thế xung đột với ai đó, thì nam giới đều mặc một mẫu trang phục: com lê, áo phông, quần jeans.
COM LÊ, ÁO PHÔNG, QUẦN JEANS LÀ “CHUẨN MỰC” CỦA NAM TÍNH?
Không.
Trên thực tế, xuyên suốt chiều dài lịch sử và các nền văn hóa, trang phục nam giới không hề cố định, mà ngược lại, rất đa dạng và thay đổi theo thời đại. Thậm chí, trong nhiều thời kỳ, trang phục càng sặc sỡ, cầu kỳ và lộng lẫy (mà bài viết coi là “nữ tính”) thì càng thể hiện địa vị xã hội, sức ảnh hưởng và quyền lực của người đàn ông.
Trong chân dung nổi tiếng của mình, vua Louis XIV của Pháp – một trong những biểu tượng quyền lực châu Âu và nam tính quý tộc thế kỷ XVII, mặc áo choàng gấm thêu kim tuyến, để lộ đôi chân trong tất lụa trắng và giày cao gót đỏ, mái tóc uốn bồng bềnh và tay áo đăng-ten điệu đà. Giới quý tộc Anh thời Elizabeth (thế kỷ XIV), như Sir Walter Raleigh diện áo cổ xếp nếp cầu kỳ và đeo trang sức ngọc trai.
Ở châu Á, các hoàng đế Mughal (Ấn Độ) rất chuộng đồ lụa, người đeo đầy vàng bạc đá quý. Samurai Nhật Bản – biểu tượng của danh dự, kỷ luật và lòng dũng cảm, thường phục trang bằng kimono, hakama và kamishimo họa tiết mềm mại, tinh xảo.
Tại Việt Nam, hình ảnh nam giới truyền thống, từ vua chúa, quan lại hay kẻ sĩ đều diện áo tấc, áo ngũ thân, chất liệu lụa gấm mềm mại, tay áo dài thụng, phom dáng suông rộng để làm toát lên sự trang nhã, học thức và thanh cao.
Trong các nghi lễ tín ngưỡng hay loại hình nghệ thuật dân gian, mối liên hệ giữa giới và trang phục còn trở nên linh hoạt hơn rất nhiều. Ví dụ, trong nghi lễ Hầu đồng, các thanh đồng nam có thể hóa thân vào các giá Thánh Mẫu, mặc xiêm y lộng lẫy, trang điểm đậm và biểu diễn những điệu múa mềm mại, uyển chuyển.
VẬY NAM GIỚI BẮT ĐẦU MẶC COM LÊ, ÁO PHÔNG VÀ QUẦN JEANS TỪ KHI NÀO?
Không phải từ thuở khai thiên lập địa, trang phục “chuẩn men” mà chúng ta thấy ngày nay chỉ thực sự phổ biến từ sau hai cuộc Thế Chiến và các cuộc khủng hoảng kinh tế đầu thế kỷ 20. Cộng với làn sóng bình dân hóa, xã hội lúc này đề cao sự tiết kiệm, dễ mặc và đơn giản thay vì các kiểu trang phục cầu kỳ, rườm rà như những thế kỷ trước.
Các công ty thời trang và truyền thông tiếp thị nhận thấy cơ hội khai thác lối tiêu dùng mới. Họ xây dựng những chiến dịch truyền thông liên kết những bộ com lê may đo đơn giản với lý tưởng nam tính mới như sự tự tin, đáng tin cậy, kiên cường, tinh thần tiến bộ và trách nhiệm trong xã hội đang tái thiết.
Những năm 1950-1970, văn hóa đại chúng lan tỏa hình ảnh các rocker, diễn viên như biểu tượng “menly” nổi loạn, cổ vũ thời trang bụi bặm như quần jeans, áo phông, jacket da. Hình tượng “peacock male” (người đàn ông khoe sắc) – biểu tượng của sự tự tin, sang trọng là phong cách phản ánh sự thịnh vượng mới và sự xuất hiện của các nhóm văn hóa trẻ thời thượng.
Mô hình này tiếp tục lặp lại trong suốt thế kỷ 20: Truyền thông đại chúng liên tục gán ghép và diễn giải những lý tưởng nam tính khác biệt phản ánh nhu cầu xã hội và chiến lược thị trường. Các chiến lược tiếp thị thì liên tục điều chỉnh thông điệp thời trang nam để thúc đẩy tiêu dùng.
Không có một bản chất nam tính bất biến nào được quyết định bởi sinh học tự nhiên. Hình tượng nam tính là sự trình hiện và kết quả của bối cảnh kinh tế-xã hội, là sản phẩm của kiến tạo xã hội, liên tục thay đổi theo thời gian.
Khi trông thấy một nam nghệ sĩ trang điểm, đeo trang sức, mặc váy hay biểu diễn uyển chuyển, người viết không nhìn thấy sự sáng tạo và biểu đạt cá nhân, hay sự quay vòng của thời trang trong đại chúng. Thay vào đó, họ chỉ chụp mũ những nghệ sĩ này “yếu đuối”, “ẻo lả”, “sai trái”. Nhưng ai mới là người quyết định “thế nào là nam tính”? Trong khi hình ảnh nam tính “chuẩn mực” mà chúng ta quen thuộc thực chất chỉ là một khuôn mẫu được sản xuất, tiếp thị và lặp lại quá nhiều lần?
ĐỪNG ĐỂ NGÒI BÚT BÁO CHÍ TRỞ THÀNH CÔNG CỤ TÁI SẢN XUẤT ĐỊNH KIẾN GIỚI
Đáng tiếc thay, khi xã hội dần mở lòng với sự đa dạng của “nam tính”, thì một trang báo chí lớn lại tiếp tục tái sản xuất các định kiến giới. Việc sử dụng những từ ngữ mang tính xúc phạm, miệt thị giới để mô tả ngoại hình, phong cách của người nổi tiếng không chỉ là hành động của sự thiếu hiểu biết, vô trách nhiệm khi gây tổn hại trực tiếp đến nỗ lực xây dựng một xã hội công bằng, tôn trọng sự đa dạng.
Tất nhiên, chúng ta có thể cảm thông rằng, người viết cũng là con người, mà con người thì vẫn có thể vô thức mang theo định kiến giới do ảnh hưởng của môi trường sống và văn hóa đại chúng. Nhưng khi một bài viết như vậy vượt qua các khâu biên tập, kiểm duyệt và được đăng tải chính thức trên một tờ báo lâu đời, uy tín, thì đó không còn là lỗi của một cá nhân, mà đã trở thành vấn đề và trách nhiệm của nhiều cá nhân, một bộ phận, một hệ thống. Đó là dấu hiệu báo động về việc kiến thức giới bị thiếu hụt hoặc xem nhẹ, và cách “giới” vẫn bị đối xử như một chủ đề ngoài lề thay vì là một trục quan trọng của kiến thức kinh tế-xã hội, là xương sống của công bằng xã hội.
NHƯNG ĐIỀU ĐÁNG MỪNG LÀ
Bên cạnh những bài báo khắc sâu định kiến giới, vẫn có nhiều nhà báo tích cực khai thác các thực hành giới đa dạng trong đời sống, từ đó mở ra những góc nhìn cởi mở và bao dung hơn cho công chúng trước những khuôn mẫu và định kiến giới. Đây là một tín hiệu đáng mừng cho thấy vai trò của báo chí Việt Nam trong việc tạo ra một xã hội bình đẳng và tôn trọng hơn.
Hơn nữa, cộng đồng độc giả Việt Nam, đặc biệt là giới trẻ, đã không còn im lặng. Các bạn đang chất vấn, phản biện, chỉ ra những sai lệch – không bằng cảm tính, mà bằng lập luận, kiến thức và sự hiểu biết ngày càng sâu sắc về giới. Không chỉ là các nhà nghiên cứu, chuyên gia, nhà báo hay các tổ chức vận động về giới, mà chính khán giả đang thể hiện năng lực “đọc” và “hiểu” truyền thông siêu hơn rất nhiều, bóc mẽ được định kiến giới trong từng con chữ và khung hình.
Chúng ta không chỉ biết “thích” hay “không thích”, mà còn biết “vì sao thích”, “vì sao không thích” – một bước tiến quan trọng, trước tiên là trên hành trình yêu thương và bảo vệ bản thân, và xa hơn nữa là hành trình xây dựng một xã hội biết tôn trọng khác biệt, đối thoại, biết bảo vệ lẽ phải.
Và sự thật này đang tạo ra áp lực tích cực, buộc các cơ quan báo chí – dù muốn hay không – cũng phải xem xét lại hệ quy chiếu, phải cẩn trọng hơn khi đưa tin, đặc biệt là khi viết về những chủ đề liên quan đến giới.
Chúng tôi – người đọc – sẽ tiếp tục quan sát, phản biện, chất vấn. Không phải vì muốn đối đầu. Mà vì người làm báo có trách nhiệm phải trung thực và có hiểu biết với những gì mình viết ra. Và vì chúng tôi tin rằng, một xã hội biết phản biện là một xã hội có hy vọng.
English 
Vietnamese