“Chăm sóc là công việc khiến mọi công việc khác khả thi” – Ai-jen Poo, Chủ tịch của Liên minh Quốc gia Lao động Gia đình (National Domestic Workers Alliance)
Dù đóng vai trò nền tảng giúp duy trì các hoạt động kinh tế nhưng các công việc chăm sóc gia đình hoặc công việc thuộc khối ngành chăm sóc đều không được trả lương hoặc trả lương rất thấp. Theo ước tính của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), nếu được đưa vào nền kinh tế toàn cầu, các công việc chăm sóc không được trả công chiếm khoảng 9% GDP toàn cầu, tương đương 11 nghìn tỷ đô la [1]. Tại Mỹ, mức lương trung bình theo giờ của nhân viên chăm sóc sức khỏe tại nhà và nhân viên chăm sóc trẻ rơi vào khoảng hơn 13 đô, bằng một nửa mức lương trung bình theo giờ của lực lượng lao động nói chung [2].
Tuy nhiên, nền kinh tế chăm sóc, đặc biệt là các công việc chăm sóc không được trả lương thường bị coi nhẹ và được coi như “hiển nhiên”. Điều này không chỉ làm giảm giá trị của công việc mà còn góp phần duy trì bất bình đẳng giới trong phân chia lao động, khi phần lớn các công việc không được trả lương này đều do phụ nữ đảm nhận.
Tập trung vào nền kinh tế chăm sóc sẽ giúp thúc đẩy bình đẳng giới với ba nguyên nhân chính dưới đây.
Theo báo cáo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), trong năm 2023, trên thế giới có khoảng 708 triệu phụ nữ không tham gia lực lượng lao động vì phải chịu trách nhiệm cho các công việc chăm sóc không được trả lương, trong khi con số này ở nam giới chỉ là 40 triệu. Theo đó, những công việc chăm sóc không được trả lương được xem là rào cản chính đối với phụ nữ trong việc tham gia vào thị trường lao động [3]. Các chuẩn mực xã hội có yếu tố giới liên tục củng cố những khuôn mẫu giới về phụ nữ về giới với các công việc chăm sóc không công như nấu nướng, giặt giũ và chăm sóc gia đình.
Tuy nhiên, các quốc gia có chính sách hỗ trợ nền kinh tế chăm sóc đã chứng minh việc giảm gánh nặng công việc chăm sóc không lương giúp thúc đẩy phụ nữ gia nhập thị trường lao động. Chẳng hạn, các nước Bắc Âu như Phần Lan hoặc Thụy Điển dành 2% – 3% GDP cho việc chăm sóc trẻ em, đầu tư xây dựng hệ thống nhà trẻ và các trung tâm chăm sóc trẻ nhỏ, cùng chế độ nghỉ thai sản dành cho bố, giúp tỷ lệ phụ nữ tham gia vào thị trường lao động tại các nước này luôn cao nhất thế giới [4]. Năm 2023, tỷ lệ nữ giới tham gia lực lượng lao động tại Thụy Điển là 63,4%, so với 70,5% đối với nam giới [5].
Hiện nay, các công việc chăm sóc không được trả lương chủ yếu do phụ nữ đảm nhận, khiến họ bị giới hạn trong các công việc gia đình và chăm sóc – được cho rằng không mang lại giá trị kinh tế. Tuy nhiên, nếu nền kinh tế chăm sóc được chú trọng và đầu tư, phụ nữ có cơ hội gia nhập thị trường lao động và tạo ra giá trị kinh tế rõ ràng hơn, đưa họ thoát khỏi hình ảnh “chỉ biết ở nhà” và nâng cao vai trò của phụ nữ trong xã hội. Theo ILO, cứ mỗi 1 đô la đầu tư vào nền kinh tế chăm sóc có thể tạo ra 7,76 đô la đóng góp vào GDP [6].
Ngay cả với các công việc chăm sóc được trả lương, thì mức lương dành cho người lao động vẫn rất thấp. Tại Anh, nhân viên chăm sóc xã hội chỉ nhận được khoảng 65% mức lương trung bình của người lao động. Thậm chí, con số này đối với nhân viên chăm sóc trẻ em là 56% [7]. Ngoài ra, nhiều công việc trong lĩnh vực chăm sóc còn rơi vào khu vực phi chính thức, khiến người lao động không được bảo đảm về quyền lợi và điều kiện làm việc, làm trầm trọng thêm sự bất công và thiếu công nhận giá trị của lao động chăm sóc.
Bản chất của các công việc gia đình là để phục vụ các thành viên trong gia đình, và công việc chăm sóc là thiết yếu cho tất cả mọi người, vì ai cũng cần được chăm sóc, và cũng có thể chăm sóc người khác. Song, với những định kiến truyền thống về vai trò giới, các công việc gia đình và công việc chăm sóc lại dần được gán cho phụ nữ, khiến họ bị giới hạn trong các vai trò trên và không được công nhận đầy đủ giá trị lao động. Bên cạnh đó, khi nam giới tham gia vào các công việc chăm sóc được trả lương cũng phải đối mặt với không ít định kiến xã hội. Do đó, việc chú trọng đầu tư vào nền kinh tế chăm sóc khuyến khích các thành viên khác tham gia vào công việc gia đình và chăm sóc con cái, giảm bớt gánh nặng cho phụ nữ và thúc đẩy sự san sẻ trách nhiệm đối với các công việc chung trong nhà.
Một trong những chính sách tiêu biểu là chế độ nghỉ thai sản được áp dụng cho các ông bố. Ví dụ, Thụy Điển đang áp dụng chế độ nghỉ phép 480 ngày dành cho cha mẹ của mỗi đứa trẻ sau sinh [8]. Trong đó, các bố thường chiếm khoảng 30% số ngày nghỉ phép có lương của cha mẹ [9]. Ngoài việc đưa ra chính sách nghỉ thai sản cho cha mẹ, Thụy Điển cũng đưa ra những yêu cầu về việc phân bổ thời gian nghỉ giữa hai người. Những ngày nghỉ phép trên cần được chia sẻ cho cả những ông bố, bởi khi đó, họ cũng sẽ trở thành người chăm sóc, và người mẹ không bị xem như lực lượng lao động thứ cấp. Ngược lại, nếu chỉ có người mẹ nghỉ 480 ngày theo chế độ trên, họ dễ đặt suy nghĩ bản thân vào vị trí người đảm nhận trách nhiệm chính với gia đình và con cái, từ đó ít quan tâm đến việc đầu tư vào sự nghiệp [10].
Tóm lại, dù phần lớn những ngày nghỉ phép và việc chăm sóc con nhỏ giai đoạn đầu vẫn thuộc về người mẹ, song, việc tăng cường sự tham gia của nam giới vào công việc gia đình và chăm sóc con cái được xem là một cách để phá vỡ các vai trò giới truyền thống, đồng thời tạo ra vai trò chia sẻ trách nhiệm mới giữa bố và mẹ với các công việc chăm sóc.
English 
Vietnamese