Trong một podcast truyền cảm hứng, ông Hoàng Nam Tiến, nguyên Chủ tịch FPT Software, chia sẻ rằng từng làm việc 14–18 tiếng mỗi ngày suốt 10 năm [1]. Elon Musk – một trong những biểu tượng quyền lực của giới công nghệ cũng từng khẳng định: “Không ai thay đổi thế giới với 40 giờ làm việc mỗi tuần” và khuyến khích làm 80 giờ trở lên để tạo khác biệt [2].
Những nhân vật như vậy được tôn vinh như chuẩn mực thành công, đại diện cho hình tượng “tech bro” của ngành công nghệ – những người đàn ông có đầu óc nhạy bén, không quan tâm tới vẻ bề ngoài của mình, tính cách lập dị và chỉ quan tâm đến hiệu suất công việc. “Tech bro” không chỉ là người giỏi công nghệ, mà còn là hiện thân cho niềm tin rằng: chỉ những ai mạnh mẽ, cống hiến hết mình cho công việc mới đủ bản lĩnh để thành công.
Mặc dù được gắn với sự tiến bộ và đổi mới mỗi ngày, nhưng thực chất, ngành công nghệ vẫn tồn tại rào cản giới đối với cả người muốn bắt đầu và những người đang làm việc trong ngành. Theo báo cáo “2023 Vietnam IT Market Report” (Báo cáo thị trường IT tại Việt Nam năm 2023) của TopDev, phụ nữ chỉ chiếm 9,1% nhân lực ngành, đồng nghĩa với việc nam giới đang chiếm ưu thế trong ngành IT [3].
Tuy nhiên, nam giới chiếm đa số không đồng nghĩa rằng họ được ưu ái trọn vẹn. Họ cũng đang phải gồng gánh những kỳ vọng không tưởng về năng lực, hiệu suất và sự hy sinh thời gian cá nhân để không bị đào thải khỏi ngành.
Sự tận tâm này không chỉ là niềm tin “người chăm chỉ sẽ chiến thắng”, mà còn được củng cố một cách tinh vi bởi văn hóa cạnh tranh nam tính (masculinity contest culture), khi nó tận dụng nhu cầu thể hiện tính nam của người đàn ông để thuyết phục họ chấp nhận môi trường làm việc độc hại.
Môi trường làm việc độc hại khiến nhân viên kiệt sức
Khảo sát của TalentLMS với 1000 nhân viên làm việc cho công ty công nghệ ở Mỹ cho biết yêu cầu làm ngoài giờ và cuối tuần mà không trả lương là yếu tố chính tạo nên sự độc hại [4]. Dù Luật lao động các nước thường quy định thời giờ làm việc không quá 8 tiếng/ngày, nhưng thực tế tại các công ty công nghệ, thời gian làm việc thường dài hơn. Ví dụ, trong ngành game, nhân viên thường phải chịu đựng “crunch time”, thời kỳ cao điểm trước ngày ra mắt sản phẩm, với thời gian làm việc lên tới 60–100 giờ/tuần [5]. Thực trạng này càng trở nên nghiêm trọng trong bối cảnh sa thải hàng loạt, khiến nhân viên bất an và sẵn sàng làm thêm không lương như một cách thể hiện lòng trung thành với tổ chức để “giữ ghế”.
Thế nhưng, văn hóa làm quá giờ chỉ là một phần của “tech bro culture” – một hình mẫu đàn ông làm chủ ngành công nghệ với đặc điểm như tự tin, thượng lưu và quyết liệt trong hành động. Văn hóa này đề cao tốc độ, sự liều lĩnh và tinh thần “move fast and break things” (tạm dịch: nhanh nhẹn để bứt phá) như thước đo thành công.
Cũng trong khảo sát TalentLMS, sự thiếu minh bạch trong giao tiếp từ quản lý và thiếu lịch sự là yếu tố gây căng thẳng tại nơi làm việc. Những lãnh đạo kiểu “tech bro” thường ra quyết định nhanh chóng, thiếu tham vấn và ít minh bạch với nhân viên, gây ra sự bối rối và lạc lõng trong công việc. Đồng thời, họ cũng thường gạt bỏ yếu tố cảm xúc và nhân văn trong giao tiếp với nhân viên vì họ đề cao sự nhanh gọn và hiệu suất.
Hệ quả là nhân viên cảm thấy kiệt sức và thiếu sự hài lòng đối với công việc. Khảo sát của The Burnout Index với 32000 nhân viên ngành công nghệ khắp thế giới cho thấy 56% nam giới cảm thấy cạn kiệt sức lực sau một ngày làm việc [6].
Dù bị chỉ trích là phản khoa học với năng suất và sức khỏe, văn hóa làm việc quá sức vẫn được nhiều nam giới trong ngành chấp nhận. Sự chấp nhận này bắt nguồn từ một hệ giá trị sâu xa hơn – văn hóa cạnh tranh nam tính (masculinity contest culture), nơi mà ai “trâu hơn”, “lì hơn” sẽ được công nhận và trọng dụng.
Văn hóa cạnh tranh nam tính “tiếp sức” cho sự độc hại trong ngành công nghệ
Mark Zuckerberg từng tuyên bố rằng các công ty lớn cần “nhiều năng lượng nam tính hơn” và nên “ăn mừng sự hiếu chiến” [7]. Những chia sẻ về luyện võ hay giết mổ để “rèn bản lĩnh” cho thấy ông cổ vũ hình mẫu nam tính gắn với sức mạnh và kiểm soát – đặc trưng của văn hóa cạnh tranh nam tính đang được thực hành và củng cố trong ngành công nghệ.
Văn hóa cạnh tranh nam tính là thuật ngữ để mô tả các tổ chức có chuẩn mực, thực hành và giá trị xoay quanh sự cạnh tranh và thống trị – những đặc tính được gắn với lý tưởng nam tính truyền thống. Văn hóa này được cấu thành bởi 4 đặc điểm [8]:
– Không biểu lộ sự yếu đuối. Vào tháng 2/2025, nhiều nhân viên bị sa thải của Meta cho biết họ bị đuổi việc vì xin nghỉ phép hoặc nghỉ thai sản, mặc dù trước đó có hiệu quả công việc vượt chỉ tiêu. [9]
– Đề cao sức mạnh và thể lực.Sau khi Elon Musk tiếp quản X vào năm 2022, ông yêu cầu nhân viên phải làm việc với “cường độ cao trong thời gian dài” hoặc đối mặt với nguy cơ bị sa thải. [10]
– Công việc là trên hết. Ở Trung Quốc, văn hóa làm việc “996” (9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày một tuần) từng phổ biến tại các công ty công nghệ lớn như Alibaba và JD.com.
– Môi trường quyết liệt kiểu “cá lớn nuốt cá bé”. Giám đốc truyền thông của Baidu – công ty công nghệ hàng đầu Trung Quốc từng tự hào khoe rằng bà khiến cho những những nhân viên phàn nàn về mình “sẽ không tìm được công việc khác trong ngành” [11].
Văn hóa cạnh tranh nam tính không chỉ nảy sinh mà còn được củng cố bởi đặc thù của ngành.ốc độ phát triển nhanh, thị trường biến động liên tục và áp lực đổi mới không ngừng, ngành công nghệ khuyến khích tư duy “liều ăn nhiều”, khen thưởng sự táo bạo và khả năng “chịu đòn” trước áp lực. Nam giới trong ngành không chỉ cạnh tranh với nhau để chứng tỏ sức chịu đựng, mà còn tìm cách tránh xa những phẩm chất bị gắn mác là “nữ tính” như sự cảm thông, tính hợp tác, hay ưu tiên sức khỏe tinh thần.
Càng tiến sâu vào cấu trúc tổ chức, những hành vi này càng trở nên mặc định. Người “phù hợp văn hóa” là người không than phiền, luôn làm nhiều hơn mức được yêu cầu và xem công việc là thước đo giá trị bản thân. Khi các giá trị này trở thành tiêu chí tuyển chọn, giữ chân và thăng tiến, môi trường làm việc dần bị đồng hóa thành một sân chơi mà phải tuân theo hình mẫu thống trị mới có thể sống sót, thường là kiểu đàn ông theo chuẩn mực nam tính truyền thống.
Hệ giá trị độc hại gây ra sự kiệt quệ tinh thần của đàn ông
Văn hóa cạnh tranh nam tính chỉ trao thưởng cho những nhân viên xuất sắc đạt 4 đặc điểm: Không yếu đuối, có sức mạnh bền bỉ, coi công việc là trên hết và thể hiện sự quyết liệt. Những người như vậy được công nhận là xứng đáng với quyền lực, tiếng nói, và cơ hội thăng tiến trong công ty.
Trong bối cảnh đó, những người muốn tồn tại buộc phải thích nghi bằng cách “diễn” một phiên bản nam tính phù hợp với văn hóa tổ chức: trở nên hiếu chiến và lấn át [11]. Để tham gia và giành chiến thắng trong các cuộc cạnh tranh nam tính, cá nhân thuộc nhóm “bên lề” (subordinated groups) còn phải tách ra khỏi cộng đồng của mình [12]. Ví dụ, nam giới da màu bài xích những người đàn ông da màu khác để khẳng định sự khác biệt của mình và sự xứng đáng được công nhận trong hệ thống tôn vinh hình mẫu nam tính da trắng.
Ngược lại, những người đàn ông không tuân theo khuôn mẫu nam tính này thường bị gạt ra khỏi cuộc đua chức vị. Họ ít có cơ hội thăng tiến, bị gán vai trò hỗ trợ, hoặc phải gánh thêm công việc vô hình như chăm sóc cảm xúc đồng đội, hòa giải xung đột, những việc bị xem là “không có giá trị” trong văn hóa cạnh tranh khắc nghiệt [13].
Một nền văn hóa tôn vinh nam tính bá quyền không chỉ làm tổn thương những người bị loại trừ, mà còn gây tổn hại sâu sắc cho cả chính những người cố gắng duy trì nó. Sức khỏe tinh thần của nam giới bị bào mòn nghiêm trọng vì bị mắc kẹt giữa lựa chọn diễn vai nam tính độc hại hoặc bị loại khỏi cuộc chơi. Việc che giấu cảm xúc, từ chối tìm kiếm hỗ trợ tâm lý, hay luôn phải “giữ hình tượng” khiến nhiều người rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài, khi có tới 39% chuyên viên công nghệ nam cho biết họ cảm thấy kiệt quệ tinh thần. Trong khi sức khỏe tinh thần xuống dốc rõ rệt, nhiều người vẫn không dám lên tiếng vì sợ mất cơ hội thăng tiến hoặc bị đánh giá là không đủ “bản lĩnh đàn ông”.
Tạm kết
Từ những câu chuyện được truyền tụng như biểu tượng của sự chăm chỉ, đến những chuẩn mực vô hình về “bản lĩnh đàn ông” nơi công sở, ngành công nghệ đang vận hành trong một hệ sinh thái nuôi dưỡng và củng cố văn hóa cạnh tranh nam tính. Mặc dù được xem là động lực thúc đẩy hiệu suất, văn hóa này đang dần bào mòn chính những người duy trì nó, đặc biệt là nam giới.
Khi sự cứng rắn trở thành tiêu chuẩn bắt buộc và sự chống lại nó bị quy thành thất bại, không chỉ cá nhân kiệt sức, mà toàn bộ tổ chức cũng đối mặt với nguy cơ suy kiệt từ bên trong. Đây không còn là vấn đề của riêng ai, mà là dấu hiệu cho thấy đã đến lúc ngành công nghệ cần nhìn lại những giá trị mà mình đang tôn vinh.
[4] https://www.talentlms.com/…/toxic-culture-tech-industry…
[5] https://creativesunite.eu/…/crunch-in-the-gaming…
[6] https://www.netcomtraining.co.uk/unplug-and-recharge…/
[7] https://theconversation.com/why-does-mark-zuckerberg-want…
[8] https://www.shrm.org/…/how-masculinity-contests…
[9] https://finance.yahoo.com/…/laid-off-meta-employees…
[10] https://www.businessinsider.com/elon-musk-twitter-staff…
[11] https://vneconomy.vn/…/giam-doc-pr-baidu-nghi-viec-hoi…
[11, 12, 13] https://spssi.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/josi.12289
Vietnamese 
English