Trong bối cảnh văn hoá Hàn Quốc những năm 1960, khi phụ nữ vẫn bị coi là “máy làm việc nhà không lương”, người chồng, người cha quay lại ăn với bàn sau cùng với vợ và con gái đã làm nên một cuộc cách mạng. Đây là hình ảnh được ca ngợi nhiều nhất trên khắp các diễn đàn trong bộ phim “Khi cuộc đời cho bạn quả quýt” (When life gives you tangerines), khiến Gwan Sik trở thành người chồng trong mơ của mọi người phụ nữ.
Thế nhưng, lựa chọn quay lại của Gwan Sik vốn chỉ là một sự hỗ trợ trong toàn bộ hành trình đấu tranh của những người phụ nữ trong gia đình. Chính trên những chiếc bàn ăn, ba người phụ nữ thuộc ba thế hệ liên tiếp trong cùng một gia đình đã “lật bàn mà sống”. Mẹ của nữ chính Ae Soon, bà Gwang Rye đã lật bàn khi con gái mình bị nhà chồng cũ đối xử bất công. Nữ chính Ae Soon đã lật bàn khi nhà chồng định cho con gái mình trở thành hải nữ. Và con gái của Ae Soon, Geum Myeong đã tuyên bố huỷ hôn trên chính bàn ăn khi mẹ chồng tương lai không tôn trọng cô và gia đình cô.
“Khi cuộc đời cho bạn quả quýt” được chia thành bốn hồi xuân-hạ-thu-đông, tạo nên cảm giác vòng lặp, khắc hoạ các sang chấn liên thế hệ (intergenerational trauma) của phụ nữ cứ truyền từ đời này sang đời khác. Nhưng bốn hồi này cũng tạo cảm giác hy vọng được gieo mầm khi mỗi nhân vật đều có cách đấu tranh riêng, để phá bỏ chính những vòng lặp định kiến đè nặng lên vai người phụ nữ, đấu tranh cho một cuộc đời tốt hơn của chính mình và thế hệ sau.
GWANG RYE – MỘT HẢI NỮ NGHÈO NHƯNG CÓ VỊ THẾ TRONG GIA ĐÌNH
Gwang Rye – mẹ của Ae Soon là một hải nữ nghèo. Cuộc đấu tranh của đời bà là đấu tranh với cái nghèo của một người phụ nữ mang trên vai gánh nặng kép, vừa phải gánh vác trách nhiệm kinh tế của gia đình, vừa phải chăm sóc con cái. Gwang Rye cho rằng đó là số phận của mình, chấp nhận số phận đó và đặt hết tất cả niềm hy vọng vào con gái Ae Soon. Gwang Rye chỉ thật sự “lật bàn” khi thấy con gái mình bị đối xử tệ trong gia đình của người chồng cũ.
Bản thân Gwang Rye là một hải nữ đã mang trong mình tinh thần đấu tranh. Cộng đồng các hải nữ (haenyeo) đã từng là tập hợp những người phụ nữ dám ra ngoài kiếm tiền khi nền văn hoá Hàn Quốc vẫn áp bức họ phải phục tùng đàn ông. Các hải nữ có những người đứng đầu, có hệ thống thứ bậc để truyền dạy cho nhau kỹ năng lặn biển, có những thực hành văn hoá và tâm linh riêng. Thực hành văn hoá này đã được UNESCO ghi nhận là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2016 vì đã góp phần nâng cao vị thế của phụ nữ trong cộng đồng.
Là một hải nữ đã từng là một phương thức đấu tranh của phụ nữ Jeju, và Gwang Rye cũng vậy. Bà từ chối làm goá nhà giàu để có một gia đình mới nghèo khổ hơn nhưng tự do hơn, bà cũng là người có tiếng nói và quyền lực trong gia đình của chính mình thông qua cách nói chuyện ngang hàng, thậm chí trên cơ với người chồng sau.
Tuy nhiên, Gwang Rye ý thức được sâu sắc sự khổ cực của cách đấu tranh này, “thà sinh ra là bò còn hơn là hải nữ”. Khi có thể có điều kiện tốt hơn, Gwang Rye muốn con gái mình tiếp tục đấu tranh cho tự do nhưng bằng một con đường khác. Con đường ấy là đi học và “đừng bao giờ trở thành con hầu”, tức, có quyền lực kinh tế, và đừng chấp nhận vai trò giới truyền thống là người chăm sóc.
AE SOON – THOÁT KHỎI DANH TÍNH “CON HẦU”, TRỞ THÀNH NGƯỜI CÓ TIẾNG NÓI VÀ GIEO MẦM CHO BƯỚC NHẢY VỌT CỦA THẾ HỆ SAU
Ae Soon cuối cùng đã không thể đấu tranh theo cách mà mẹ mong muốn. Ngay sau khi mẹ mất, Ae Soon đảm nhận vai trò chăm sóc 3 đứa em của mình, trong khi vẫn phải chia sẻ gánh nặng kinh tế bằng cách trồng và bán bắp cải. Tuổi 18, Ae Soon bị cha dượng từ chối cho đi học Đại học vì nghèo, còn người chú từ chối vì “cháu đích tôn còn không đi học Đại học kìa”. Không còn cách nào khác, Ae Soon cùng tình đầu của mình thực hiện cuộc vùng lên đầu tiên trong đời, đó là bỏ trốn khỏi Jeju để tìm đến miền đất hứa, nơi hứa hẹn có thể cho cô câu trả lời cho 3 câu hỏi: “Còn học Đại học?”, “Còn làm nhà thơ?”, “Còn ở đất liền?”.
Cuộc vùng lên thất bại. Cùng với lý do bỏ nhà ra đi, Ae Soon bị đuổi học, nhưng người bỏ trốn cùng cô, Gwan Sik chỉ bị khiển trách. Bộ phim làm rất tốt trong việc khắc hoạ các nhân vật trong bối cảnh và giai cấp của họ, những sự lựa chọn của từng nhân vật phụ thuộc vào rất nhiều những yếu tố xung quanh. Không đưa ra một thông điệp sáo điều, rằng nếu bạn cố gắng, bạn có thể làm được mọi thứ, Ae Soon đã đấu tranh giữa việc theo đuổi ước mơ trở thành tầng lớp tri thức và hiện thực khốc liệt là sự túng thiếu. Ae Soon đã không thể thực hiện bước nhảy vọt ra khỏi tầng lớp lao động ở tuổi 18 và đành phải lựa chọn một kiểu đấu tranh khác kéo dài cả cuộc đời trên chính đảo Jeju của mình.
Giống như mẹ, Ae Soon tiếp tục đấu tranh bằng cách khước từ một cuộc hôn nhân. Ae Soon đã có cơ hội để trở thành vợ của một người giàu có, nhưng cuối cùng đã huỷ hôn. Ta có thể nhìn quyết định này như một câu trả lời cho tiếng gọi của tình yêu với Gwan Sik, nhưng cũng có thể nhìn nhận đây là một sự lựa chọn được sống là mình, được có giá trị của người phụ nữ, thay vì trở thành vợ của một người nói “Nếu tôi lấy vợ, thì tôi đâu có mất tiền giúp việc”. Ae Soon có thể cả đời không thoát ra khỏi danh tính làm mẹ, làm vợ của một ai đó, nhưng đã thoát ra khỏi danh tính “một con hầu” mà xã hội trói lên vai những người phụ nữ thế hệ trước đó.
Hành trình đấu tranh dài nhất của Ae Soon xuyên suốt cả bộ phim, giống như mẹ cô, một lần nữa hướng tới gieo mầm sự thay đổi cho thế hệ kế tiếp, mà tiêu biểu nhất là cú “lật bàn” ngăn gia đình chồng cho con gái cả Geum Myeong đi làm hải nữ, nhất quyết cho con gái học đi xe đạp để không gắn đời mình với căn bếp, cho con gái lên tàu đánh cá mặc định kiến sẽ mang lại xui xẻo… Ae Soon đã nuôi dạy con gái của mình trong nghèo khó nhưng với một niềm tin mãnh liệt rằng con gái cô, dù là phụ nữ, có thể làm tất cả mọi thứ mà mình mong muốn.
Chiến thắng lớn nhất của Ae Soon dành cho chính mình có lẽ là khi thắng cử làm trưởng làng nữ đầu tiên, mặc cho những định kiến, nghi ngại, khẳng định vai trò và năng lực lãnh đạo của phụ nữ được tin tưởng trong xã hội. Gia đình của Ae Soon là hình mẫu mà “mọi cô gái làng Do Doong đều ghen tị” khi người chồng luôn đóng vai trò hỗ trợ, đặc biệt khi Ae Soon trở thành trưởng làng, và Gwan Sik tự hào khi trở thành “đệ nhất phu quân” đầu tiên tại Jeju.
GEUM MYEONG – THAY ĐỔI NẢY MẦM SAU BA THẾ HỆ
Phải đến thế hệ thứ ba, ước mơ được đi học Đại học mới có thể được thực hiện. Hạt mầm của sự thay đổi mà gia đình Ae Soon gieo cho cô con gái lớn Geum Myeong lớn đến mức một cô gái xuất thân từ đảo Jeju nghèo khó không chỉ học Đại học Seoul mà còn có thể tự đi du học Nhật Bản bằng tiền của gia đình mà không cần đến học bổng.
Một lần nữa, Geum Myeong tiếp tục đấu tranh bằng từ chối. Cô có cơ hội trở thành con dâu của một gia đình giàu có, nhưng “rồng sinh ra từ suối” không chấp nhận được việc mẹ chồng cô yêu cầu cô phải từ bỏ việc là mình, từ bỏ ước mơ thăng tiến, sự nghiệp để thực hiện công việc chăm sóc. Hình tượng mẹ chồng cũng gây ám ảnh cho người xem khi cống hiến cả cuộc đời cho việc chăm sóc con trai đến mức coi con trai là “kiệt tác” của mình. Quyết định huỷ hôn của Geum Myeong có thể được nhìn nhận như một quyết định của lòng tự trọng, nhưng xa hơn mang ý nghĩa cách mạng khi từ chối mang nỗi ám ảnh về danh tính làm mẹ, làm vợ cả đời của phụ nữ xuyên từ thế hệ trước đến thế hệ sau.
Chia tay tình đầu 7 năm, Geum Myeong đau đớn nói với người yêu “Em rất yêu anh. Nhưng em cũng rất yêu em”, thể hiện rất rõ ý thức của cô về giá trị của bản thân, về việc phải sống một cuộc đời cho chính mình. Geum Myeong thực sự đã làm được điều đó khi có một gia đình tôn trọng cô, hỗ trợ cô trên hành trình sự nghiệp và trở thành CEO như cô mong muốn. Bước nhảy vọt của cuộc đời Geum Myeong không chỉ đến từ căn nhà đã bán để cho cô đi du học, mà đã khởi nguồn từ hàng chục năm trước, từ khi bà ngoại của cô bước ra khỏi căn nhà để xuống biển làm hải nữ, hoặc thậm chí xa hơn thế, từ khi cụ Geum Myeong cho bà của cô đi làm hải nữ.
MONG AI RỒI CŨNG CÓ QUẢ QUÝT CỦA CUỘC ĐỜI MÌNH
Geum Myeong có một tình yêu khác “trưởng thành”, lấy chồng và tiếp tục có một cô con gái. Hành trình đấu tranh tiếp tục được gieo mầm cho thế hệ tiếp theo và tiếp theo nữa. “Khi cuộc đời cho bạn quả quýt” dù lấy đi rất nhiều nước mắt của người xem, vẫn kết thúc với một trái quýt ngọt lành với niềm tin về một cuộc đời tốt đẹp hơn, bình đẳng hơn cho mọi phụ nữ có quyền được sống là mình, và cho mọi đàn ông đều có thể cởi bớt áp lực nặng nề trên vai.
Khắp các trang mạng xã hội, những người phụ nữ chúc nhau có được Gwan Sik của đời mình, nhưng Nhà Nhiều Cột chúc mọi người phụ nữ đều có thể tìm ra cách để đấu tranh cho chính mình. Và dù lựa chọn là gì, hãy luôn giữ niềm tin, rằng những nỗi đau liên thế hệ của những người phụ nữ một ngày nào đó sẽ dừng lại, và không chỉ thế hệ tiếp theo sẽ sống một cuộc đời bình đẳng hơn, ngày mai trong thế hệ của chính mình, chúng ta cũng sẽ sống một cuộc đời tốt hơn.
Vietnamese 
English