“Thẩm phán là nghề quá khắc nghiệt, không phù hợp với nữ giới”
“Phụ nữ không phù hợp làm việc trong ngành tư pháp, vì đó là một ngành nghề đòi hỏi sự mạnh mẽ và lý trí cao.”
Không khó để bắt gặp những định kiến như vậy trên truyền thông và ngoài xã hội. Giống như các ngành nghề khác, liệu bất bình đẳng giới có tồn tại trong môi trường làm việc ngành Toà án dưới các dạng thức khác nhau hay không? Từ các dạng thức dễ nhận biết như khoảng cách giới về lương, tỷ lệ phụ nữ làm lãnh đạo thấp… đến ở các dạng thức ẩn như hành xử định kiến, coi thường phụ nữ, vai trò giới mặc nhiên…?
May mắn có dịp khám phá vấn đề này tại Học viện Tòa án, Nhà Nhiều Cột đặt ra câu hỏi lớn: Ở môi trường làm việc ngành Tòa án – nơi bảo vệ công lý, vấn đề giới đang tồn tại như thế nào?
NHỮNG CON SỐ VỀ THỰC TRẠNG CHÊNH LỆCH GIỚI
Theo báo Công lý, tính đến ngày 30/09/2024, số cán bộ nữ tham gia vào vị trí lãnh đạo, quản lý của Tòa án Nhân dân các cấp là 1,586/3,991 người, chiếm 39,75%. Trong đó, số Chánh án nữ chỉ có 161/747 đồng chí, chiếm 21,55%. Ở cấp Vụ trưởng hoặc các vị trí tương đương, số lượng nữ chỉ chiếm 5/37 người, chiếm 13,51%.
Trong khi đó, tỷ lệ trung bình nữ thẩm phán tại Tòa án Nhân dân các cấp chiếm đến 45,62%, điều này cho thấy, mặc dù phụ nữ chiếm một tỷ lệ đáng kể trong hệ thống tư pháp, nhưng họ vẫn gặp khó khăn khi tiếp cận các vị trí lãnh đạo.
NHỮNG BẤT BÌNH ĐẲNG ĐẰNG SAU SỰ CHÊNH LỆCH
Nhìn vào con số trên, ta có thể nhận thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa nam và nữ trong lĩnh vực này. Song, con số này chắc chắn không thể phản ánh hết bối cảnh đa chiều và những rào cản mà bất kỳ ai đều phải đối diện. Dưới đây là một số nguyên nhân chính dẫn đến sự chênh lệch này.
Thứ nhất, sự bất bình đẳng này xuất phát từ những tư tưởng cố hữu về đặc tính và vai trò giới, vốn gắn liền với sự phân công lao động truyền thống. Theo thuyết Vai trò giới của Alice Eagly, xã hội có xu hướng phân công và gán những kỳ vọng khác nhau cho các giới, từ đó tạo ra những khuôn mẫu về năng lực và phẩm chất mà mỗi giới nên có. Trong lĩnh vực tư pháp, phụ nữ thường được cho là yếu đuối, thiếu quyết đoán và dễ bị cảm xúc chi phối, không phù hợp với việc thực thi công lý – vốn đòi hỏi tính khách quan, công tâm. Trái lại, nam giới, với hình mẫu mạnh mẽ, quyết đoán, lý trí và tư duy kiên định, thường được xem là phù hợp hơn với vị trí thẩm phán, nhưng lại bị đánh giá là thiếu đi sự tỉ mỉ, cẩn trọng để làm vai trò trợ lý hoặc thư ký tòa án.
Hệ quả của định kiến này là một vòng lặp kéo dài: Phụ nữ không được tạo điều kiện để chứng minh năng lực của mình trong các vị trí quan trọng, trong khi nam giới cũng không có nhiều cơ hội để đảm nhiệm các vai trò mang tính hỗ trợ, cẩn trọng. Điều này không chỉ làm mất đi sự công bằng trong môi trường làm việc ngành tư pháp mà còn có thể khiến những quyết định công lý bị đặt trong một hệ thống tư duy thiên lệch về giới.
Thứ hai, những kỳ vọng xã hội đặt lên vai phụ nữ về trách nhiệm chăm sóc gia đình tạo ra không ít rào cản khi họ muốn thăng tiến trong sự nghiệp. Càng lên cao, yêu cầu về học vấn và kinh nghiệm càng khắt khe. Chẳng hạn, để trở thành Thẩm phán trung cấp, ứng viên phải có bằng Thạc sĩ luật hoặc tương đương. Với Thẩm phán cao cấp, tiêu chuẩn là có bằng Tiến sĩ luật cùng nhiều năm kinh nghiệm xét xử. Với những phụ nữ bị đặt trong hoàn cảnh bắt buộc phải đảm nhận chính các công việc chăm sóc gia đình, việc tiếp tục dành ra nhiều thời gian cho học tập, nghiên cứu và tích lũy kinh nghiệm để đáp ứng các yêu cầu đặt ra gần như là bất khả thi, hoặc ít hơn, sẽ vô cùng nặng nhọc và khó khăn.
Trên thực tế, khối lượng và áp lực công việc trong ngành Toà án thực sự là không hề nhỏ, theo Tạp chí Tòa án, chỉ trong 10 tháng từ tháng 10/2023 đến tháng 7/2024, các Tòa án trên cả nước đã thụ lý 601.102 vụ việc, giải quyết được 425.425 vụ việc. Đối mặt với áp lực này, thay vì nghi ngại và đặt câu hỏi “Phụ nữ có chịu được áp lực ngành này không?”, thay vì hô hào phụ nữ hãy cố gắng kiên trì theo đuổi đam mê dù khó khăn thử thách, thay vì đổ lỗi cho phụ nữ không thể tiến xa trong ngành vì họ là phụ nữ, có lẽ đã đến lúc nhìn nhận vấn đề theo hướng khác:
Có phải bất kỳ ai, nếu có mong muốn, năng lực, và nghị lực, đều có thể theo đuổi ngành này hay không? Và có cách nào để bất kỳ ai đều có thể theo đuổi ngành này hay không?
English 
Vietnamese